در جلسات گذشته گفته شد حضرت امام (ره) اولین کسی هستند که به ابهام تعریف تبادر التفات پیدا کرده و سعی در روشن کردن آن تعریف دارند. ایشان دو تعریف از تبادر را ذکر می کنند که پس از ایشان آقای سبحانی، تعریف سومی را ارائه می دهند.
تعریف مشهور: انسباق یک معنا نسبت به معانی دیگر.
حضرت امام: انسباق معنا از لفظ در مقایسه با لفظ همراه قرینه.
آیت الله سبحانی: خطور معنا به ذهن، مجرد از هر قرینه.
بحثمان در تخصص وجود بود. عرض کردیم ملاصدرا سه پله تخصص برای وجود بیان کرده اند: تخصص وجود به نفس حقیقت وجود -که برای واجب است- و تخصص وجود به مرتبه و تخصص وجود به ماهیت را مطرح کردند.
ذیل همین بحث این سوال را مطرح می کنند که با مبنای اصالت الوجود، چگونه وجود با ماهیت تخصص پیدا می کند؟ ایشان در اینجا عبارات بوعلی را مطرح کرده و ادعا می کنند که ایشان تخصص وجود به ماهیت را با فضای اصالت الوجود بیان می کنند. و حتی می توان گفت بوعلی وجود امکانی فقیر را هم تصویر کرده است.
بحثمان در تخصص بود که عبارات آیت الله جوادی و آیت الله مصباح و آقای فیاضی را خواندیم و وارد عبارات صدرا در اسفار شدیم و مرحوم آخوند هم در اسفار عین عبارات بوعلی را نقل کردند.
صدرا در صدد بیان این مطلب است که بوعلی در تخصص از اصالت الماهیت عبور کرده و وارد فضای اصالت الوجود شده است و حتی بحث تشکیک را هم به همان معنای ادق مطرح کرده اند که اگر نگاه به مرتبه واجب کنیم مرتبه واجب کل هستی را پر کرده است و غیر باقی نمی گذارد.
ایشان عین تعبیرات بوعلی را ابتدا از کتاب «مباحثات» و بعد هم از کتاب «تعلیقات» می آورند:
بحثمان در تعریف تبادر بود که گفتیم در تعریف تبادر بین مشهور اختلافاتی وجود داشت اما خیلی به آنها توجه نمی شد. حضرت امام با بیان دو مقدمه ای که ابتدای بحث علامات حقیقت و مجاز مطرح کردند متوجه اختلاف بین اصولیین در تفسیر از تبادر شدند. ایشان می گویند چون بحث علامات حقیقت و مجاز به درستی تصویر نشده است باعث وجود اختلاف در تعریف تبادر شده است.
حضرت امام می گفتند: استعمال، اطلاق، تنطق هم مانند وضع یک پوشه مستقل عرفی-عقلایی هستند. حال با این بیان باید جایگاه بحث علامات حقیقت و مجاز و تبادر را روشن کنیم.
با این التفات و توجهی که امام بیان کردند سه تعریف از تبادر قابل طرح است:
حضرت امام (ره) علامات حقیقت و مجاز را برای کشف رابطه لفظ و معنا بیان می کردند، و می فرمودند: تفاوتی هم ندارد که در مقام استعمال باشد یا در وضع یا اطلاق و یا استعمال غلط.
اولین علامت، تبادر است که در بین محقق اصفهانی و آقا ضیاء و ... اختلافاتی وجود دارد و امام می فرمایند: منشأ این اختلافات عدم تعریف واحد از تبادر و انسباقی است که در تعریف تبادر مطرح شده.
مرحوم امام دو فرض را برای معنای «انسباق» بیان می کنند:
1. انسباق معنا نسبت به معانی دیگر
2. انسباق معنا از حاق لفظ نه از معانی دیگر که در مقابل آن لفظ همراه با قرینه است.