نظر شاگردان علامه در بحث تخصص (تخصص بحث فلسفی یا معرفت شناسی؟)
علامه طباطبایی سه نوع تخصص برای وجود مطرح می کند. و بحثی بین شاگردان علامه شکل گرفته است که آیا بحث «تخصص وجود» هستی شناختی است یا معرفت شناسی؟
ظاهر عبارات شاگردان این است که می خواهند هستی شناسی این بحث را نفی کرده و آنرا معرفت شناسی بدانند.
آیت الله مصباح و آیت الله جوادی در تقریر مبنای علامه در بحث تشکیک اختلاف ندارند و هر دو بزرگوار می فرمایند علامه با تشکیک، مرتبه و حد را در عالم هستی نفی می کند.
البته آیت الله جوادی این مبنا را قبول می کنند لیکن جایگاه این بحث را عرفان نظری می دانند. ولی آیت الله مصباح این مبنا را قبول نداشتند بلکه می فرمودند تا اینجای فلسفه ما با وجودات کار میکنیم و برهانی برای وحدت نداریم. اما هر دو بزرگوار یک خوانش از علامه داشتند.
اینک در بحث تخصص می فرمایند اگر اصالت الوجود را پذیرفتیم و با تشکیک نفی «حدّ و مرتبه» کردیم تخصص نوع دوم و سوم معنایی ندارد چرا که نه مراتب داریم که تخصص داشته باشند و نه ماهیات مختلف که به واسطه ی آن وجودات نیز تخصص پیدا کنند.
حال این سوال پیش می آید که چگونه وجود در خارج (ثبوتی) می تواند به مرتبه یا به ماهیت تخصص پیدا کند در حالی که مرتبه و ماهیت در خارج نداریم؟!
از این رو باید گفت که مراد از تخصص در اینجا صرفاً اثباتی و ذهنی است نه ثبوتی. و برای تأیید اثباتی و معرفت شناسانه بودن این بحث هم می توان به نهایه تمسک کرد چرا که این بحث ذیل تشکیک، به عنوان فرعی از فروعات تشکیک مطرح شده است نه فصلی مجزا.
این بیانی که گذشت با پذیرش مبنای علامه بود حال آیت الله جوادی با مبنای خودشان می گویند شما در تخصص نوع اول میخواهید وحدت شخصی را مطرح کنید که من آنرا در تشکیک درست کرده ام و آقای مصباح هم با مبنای خودشان می گویند که شما در تخصص نوع دوم، مرتبه را بیان کنید که ما آنرا در تشکیک توضیح داده و طرح کرده ایم حال چه نیازی به طرح بحث تخصص است؟!
لذا تعریفشان از تخصص فرق می کند و آن را به معنای امتیاز دادن من به وجود که امری کاملا ذهنی می دانند.
متن تعلیقه بر نهایه (آیت الله مصباح):
آیت الله مصباح مبحث تخصص وجود را در طرح بحث تشکیک آورده اند؛ چرا که تخصص را یک بحث معرفت شناسی می دانند و تصریح می کنند که مباحث معرفت شناسی باید مقدم بر فلسفه باشد.
ایشان تخصص وجود را یکی از مبادی بحث تشکیک می دانند به خلاف علامه که آنرا از فروعات تشکیک دانسته است.
آقای مصباح در بحث تخصص وجود می فرمایند: اصل این بحث از متکلمین بوده و بحث آنها در مفهوم عام وجود بوده است که مفهوم وجود تخصص می پذیرد و بحث از مفهوم در نظر فیلسوفی که از ثبوت بحث می کند جایگاهی ندارد چرا که وجود تخصص پیدا نمی کند مگر به خود وجود. به همین دلیل این بحث از ذهنی که رسوبات اصالت الماهیه دارد، نشات گرفته است.
خلاصه اینکه ایشان این بحث را کاملا ذهنی می دانند که سه نوع نگاه نسبت به وجود را بیان می کند: یک بار عارف به جهان نگاه می کند که می شود وحدت خداوند سبحان.
یک بار فیلسوف نگاه می کند و کثرات را هم میبیند.
و یک بار اصالت الماهوی ها نگاه می کنند.
این خلاصه ای از کلام این دو بزرگوار نسبت به جایگاه بحث تخصص وجود بود که در جلسات آینده تفصیل آنها را بیان خواهیم کرد.