علامات حقیقت و مجاز (تبادر الغیر و عدم تبادر)
گفتیم که حضرت امام انسباق را بین استعمال صحیح و غلط و استعمال حقیقی و مجازی تصویر می کند. و گفتیم که این انسباق در پوشه وضع است و طرح بحث مشهور را حفظ می کنیم. و در طرح بحث خودمان ثمره و تاثیر وتأثر تبادر را در استعمال هم می آوریم و از همین ثمره است که تبادر اعم را با این تبادر تفکیک می کنیم و «انسباق» را در تعریف ذکر می کنیم.
بحث بعدی اشکال به آقای سبحانی بود که اگر کسی گفت: اینکه من تبادر را علامت حقیقیت می دانم؛ به این معنا نیست که هر جا حقیقت دارم تبادر هم هست بلکه هر جا تبادر هست حقیقت است و نه اینکه عدم تبادر علامت مجاز است. که برخی ها ذیل کفایه این بحث را مطرح کرده اند که مرحوم آخوند عدم اطراد وعدم صحت حمل را علامت مجاز شمرده است، اما عدم تبادر را علامت چیزی ندانسته است. لذا اشکال اشتراک لفظی به ایشان وارد نیست. یعنی درست است که ما در اشتراک لفظی تبادر نداریم ولی این دلیل بر این نیست که اینها مجازی شوند.
قبل از مرحوم آخوند صاحب قوانین و صاحب فصول متوجه این اشکال شده اند و گفته اند عدم تبادر علامت مجاز نیست. علامت تبادر به شکل سلب تحصیلی گفته اند که علامت مجاز نیست. اما در مقابل آنها گفته اند نمی توانیم مقابل نداشته باشیم، یعنی وقتی گفتیم تبادر علامت حقیقت است باید در مقابل آن حتماً معنای مجازی را هم تشخیص دهیم. به خصوص کسی که اطراد و صحت سلب را علامت نداند و بگوید تنها تبادر علامت حقیقت است، باید حتماً علامت مجاز را هم بداند؛ چون در مشترک لفظی گیر می کند
اینها برای پر کردن این خلا گفته اند که «تبادر الغیر» علامت مجاز است، نه عدم تبادر. یعنی می گویند که مجاز از حاق لفظ برداشت نمی شود یعنی تبادر دیگری از آن برداشت می شود، یعنی عدم تبادر علامت نیست اما تبادر دیگر علامت است. مثلا وقتی می گویید اسد و از آن حیوان مفترس تبادر می کنید و رجل شجاع تبادر نمی شود، لذا دلیل بر مجازیت رجل شجاع است. یعنی تبادر حیوان مفترس باعث می شود که ما بگوییم رجل شجاعی که از این لفظ برداشت نمی شود و در مقابل آن (مقایسه حتما بیاید) حیوان مفترس برداشت می شود این علامت مجاز است. پس تبادر الغیر علامت مجاز است. اینها مقایسه ای کار می کنند که معنای محتمل دوم تبادر نمی شود و این معنای دوم را در مقایسه با معنای اول گفته اند مجاز است.
برخی اشکال کرده اند که باز اشکال اشتراک لفظی هست. اگر در معنای مجازی، مشترک لفظی را به کار بردید. در اینجا تبادر ندارید که بخواهید تبادر الغیر علامت مجاز باشد. چون بحث دیگر در معنای حقیقی نیست. و می خواستیم اشکال اشتراک لفظی را در اینجا حل کنیم و بگوییم معنای حقیقی را منحصر در تبادر نکنیم و عدم تبادر هم که علامت مجاز نیست لذا اشکال اشتراک لفظی وارد نیست. اما در اشتراک لفظی معنای مجازی را نمی فهمیم و تبادر الغیر نداریم. لذا باز تبادر الغیر نمی تواند جواب اشتراک لفظی را بدهد.
این اشکال را می توان جواب داد: آنها نگفته اند عدم تبادر علامت مجاز است بلکه آنها میگویند تبادر الغیر علامت مجاز است. یعنی نگفته اند هر جا مجاز است تبادر الغیر دارم بلکه هر جا تبادر الغیر است، مجاز است.
بیانات آقای فاضل را در سیری کامل ببینید. گویا ایشان کلیت بحث صاحب فصول و صاحب قوانین را می پذیرند. نکته ای که در اینجا هست این است که مرحوم آقای فاضل هم در اینجا از طرح بحث حضرت امام عقب افتاده اند. چون باز محل نزاع فقط روی تشخیص معنای حقیقی از مجازی می رود و فرق بین استعمال صحیح از غلط مشخص نمی شود یعنی تبادری که می خواست تشخیص معنای صحیح از غلط را روشن کند، تبادر الغیر نیست. یعنی باز صحت یا فساد جمله را روشن نمی کند. همان طور که در اشتراک لفظی هم نمیتواند چیزی را درست کند. لذا اگر با طرح بحث عام حضرت امام کار کنیم، (اعم از استعمال مجازی و استعمال غلط است) فقط تبادر علامیت دارد. و نه عدم تبادر و نه تبادر الغیر. مثلا انسان سنگ است این استعمال غلط است و تبادر الغیر دارید ولی هر تبادر الغیری علامت مجاز نیست.
لذا آقای فاضل اگر بگوید ما تبادر الغیر را در همه جا علامت مجاز می دانیم. ما به این جمله اشکال می کنیم که بالاخره در استعمال غلط و استعمال مجاز (به نحو موجبه جزییه) تبادر الغیر نداریم. یعنی با پیوند زدن مجاز به مقام وضع مشکل داریم. و شما دلیلی ندارید که بخواهید مجاز را به وضع پیوند بزنید، لذا تبادر الغیر نمی تواند صحت عقلایی مجاز باشد. و بحث آقای فاضل به پوشه وضع و استعمال و همراهی نکردن با حضرت امام می انجامد.
پس بیان آخوند بیان خوبی است که عدم تبادر یا تبادر الغیر نمیتواند علامت مجاز باشد.